Инсон аввало оила бағрида униб-ўсади, шахс сифатида шаклланади. Оиладаги таълим-тарбия, маънавий-ахлоқий қадриятлар кейинчалик одамлар орасида — маҳалла-кўйда, таълим муассасаларида сайқал топади. Шундай экан, ватанимиз ва халқимизнинг эртанги кунини, жаҳон ҳамжамиятидаги обрў-эътиборини белгиловчи баркамол авлодни вояга етказишдек улуғ вазифани оила-маҳалла-таълим муассасаси ҳамкорлигисиз ҳал этиб бўлмайди десак, айни ҳақиқатни айтган бўламиз.
Ҳозир мамлакатимиздаги ўн мингга яқин фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларида «Оила-маҳалла-таълим муассасаси» жамоатчилик кенгашлари ташкил этилиб, улар ота-оналарнинг фарзанд тарбиясидаги масъулиятини кучайтириш, ўқувчиларнинг дарсларга қатнашишини ўрганиш бўйича зарур чора-тадбирларни амалга оширмоқда. Бундан ташқари, 9-синфни тамомлаётган мактаб ўқувчилари таълимнинг кейинги босқичига тўлиқ қамраб олинмоқда, коллеж битирувчилари эса иш билан таъминланмоқда. Қисқаси, 1994 йилда ишлаб чиқилган «Оила-маҳалла-таълим муассасаси» ҳамкорлиги концепцияси бугун навқирон авлодни турли хил ҳуқуқбузарликлар, экстремизм, гиёҳвандлик, «оммавий маданият» каби иллатлардан асраб-авайлашнинг, бўш вақтини мазмунли ўтказишнинг, ёшларни касбга йўналтиришнинг муҳим омили бўлмоқда.
Юртбошимиз ташаббуси билан мамлакатимизда 2014 йилга «Соғлом бола йили» деб ном берилди. Демак, жорий йилда оила-маҳалла-таълим муассасаси ўртасидаги ҳамкорликнинг янада кучайиши шубҳасиз. Бу эса ушбу кенгашлар фаолиятини янада ривожлантиришни тақозо этади.
Эътибор берган бўлсангиз, юқоридаги концепцияда дастлаб оила тилга олинмоқда. Дарҳақиқат, ёшларимизни ҳар томонлама соғлом ва баркамол этиб тарбиялашда оиланинг ўрни беқиёс. Буюк алломаларимиз фарзанд тарбиясида оиланинг ўрни ва аҳамияти ҳақида кўплаб асарлар яратганлар. Хусусан, Абдурауф Фитрат «Оила ёки оила бошқариш тартиблари» деб номланган асарининг иккинчи қисмини айнан фарзанд тарбиясига бағишлаган. Унда оиладаги энг оғир вазифа фарзанд тарбияси экани, халқнинг ҳаракат қилиши, давлатманд бўлиши, бахтли бўлиб иззат-ҳурмат топиши, жаҳонгир бўлиши, заиф бўлиб хорликка тушиши, фақирлик жомасини кийиб, бахтсизлик юкини тортиб эътибордан қолиши, ўзгаларга тобе, қул ва асир бўлиши болаликдан ўз ота-оналаридан олган тарбияларига боғлиқлиги алоҳида таъкидланади.
Бир сўз билан айтганда, фарзанд оилада жисмонан, фикран ва ахлоқан тарбияланиши, кучли бадан, соғлом фикр ва яхши ахлоқ билан қуроллантирилиши лозим. Хулоса шуки, биз ҳам аждодларимиз қадриятларига таянган ҳолда оила муқаддаслигини, бутунлигини сақлашимиз, фарзандларимизни ватанпарвар, инсонпарвар, юксак эътиқодли, одоб-ахлоқли ва албатта баркамол этиб тарбиялашга интилишимиз зарур.
Ёшларнинг таълим-тарбияси ҳақида гап кетганда, маҳалланинг роли ва таъсири тўғрисида тўхталмай иложимиз йўқ. Бежиз «Маҳалла — ҳам ота, ҳам она» дейилмаган. Ўзаро меҳр-оқибат, аҳиллик ва тотувлик каби халқимизга хос урф-одат ва анъаналар айнан маҳалла муҳитида ривожланган. Булар эса ёш авлоднинг онгу тафаккурини шакллантиришда муҳим аҳамиятга эга. Демак, фарзандларимиз таълим-тарбиясида маҳалланинг ўрнини ҳеч нарса билан тенглаштириб бўлмайди.
Кейинги пайтларда «оммавий маданият» ниқоби остида бутун дунёга кенг тарқалаётган маънавий ва ахлоқий бузуқлик ёшларимизнинг дунёқарашига ҳам жиддий хавф солмоқда. Ахлоқий бузуқлик, зўравонлик, индивидуализм, эгоцентризм каби ёт ва бузғунчи ғояларни Интернет орқали ёшлар онгига сингдиришга уриниш кучайиб бормоқда. Йигит-қизларимизни уларнинг таъсиридан асрашимиз керак. Шу боис маҳаллаларда бугунги мураккаб мафкуравий жараёнларни атрофлича таҳлил қила оладиган мутахассисларни жалб этган ҳолда ёшлар учун ўқув соатлари ташкил этишимиз керак. Токи, бундай тадбирлар миллий манфаатларимизга, ҳаёт тарзимизга зид бўлган ғоя ва мафкуравий хуружларнинг моҳиятини очиб берсин. Бу эса фуқароларимизнинг қалбида миллий тафаккур ва соғлом дунёқараш асосларини мустаҳкамлашда алоҳида аҳамият касб этади.
Бундан ташқари, ҳозир мунтазам равишда маҳалладаги маънавий муҳит мониторингини янада такомиллаштиришга эҳтиёж сезилмоқда. Шу йўл билан нотинч оилалардаги муҳитни яхшилаш, фарзандлар тарбиясида кўзга ташланаётган нохуш ҳолатларнинг олдини олиш мумкин.
Кўпинча йигит-қизларимизнинг муаммоларига, орзу-истакларига эътибор бермаймиз. Тўғрироғи, уларга фақат талаб қўямизу, қизиқишлари билан ҳисоблашмаймиз. Президентимиз таъбири билан айтганда, ҳар қайси ота-она, мураббий ҳар бир бола тимсолида аввало шахсни кўриши зарур. Фарзанд тарбиясига ана шу оддий талабдан келиб чиқиб ёндашсак, мақсадга мувофиқ бўлар эди. Шу мақсадда ёшлар муаммоларини ўрганишга қаратилган ижтимоий тадқиқотлар, аниқроғи, сўровлар ўтказишимиз керак. Тадқиқот якунлари бўйича чора-тадбирлар дастури ишлаб чиқилиб, унда ёшларнинг муаммоларини ечишга, орзуларини амалга оширишга, бандлигини таъминлашга, бўш вақтини тўғри ташкил этишга қаратилган вазифалар қамраб олиниши лозим.
Маҳаллаларда, таълим муассасаларида ибратли хонадон вакиллари, уруш ва меҳнат фахрийлари, ёзувчи ва шоирлар иштирокидаги учрашув ва давра суҳбатларини мунтазам равишда ўтказиб туриш зарур. Ушбу тадбирлар қанчалик кўпайса, кўзлаган мақсадларга тезроқ етишимиз мумкин.
Яқинда «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги Қонун янги таҳрирда қабул қилинди. Унда мазкур органларга маҳаллани хусусий тадбиркорлик ва оилавий бизнесни ривожлантириш марказига айлантириш борасидаги зарур ваколат ва имтиёзлар берилди. Демак, шундан келиб чиқиб, аввало ёшларда тадбиркорликка оид билим ва кўникмаларни шакллантириш лозим. Бунинг учун мутахассисларни жалб этган ҳолда семинар ва тренинглар ташкил этилса, йигит-қизларимиз ўртасида бу соҳага бўлган қизиқиш ортарди.
Қонунлар иллатларга барҳам бериб, яхшиликка йўл очади. Шунинг учун фарзандларимизга қонунларга ҳурмат руҳини сингдиришимиз керак. Бу ерда гап уларнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтириш ҳақида кетмоқда. Бунда адлия органлари ва муассасалари ходимларининг имкониятидан унумли фойдаланиш зарур.
Пировард мақсадимиз комил инсонни тарбиялаш экан, оила-маҳалла-таълим муассасаси ҳамкорлигини янада ривожлантириш нафақат ушбу институтлар, балки жамоатчилик вакиллари, фуқаролик жамиятининг бошқа институтлари фаоллигига ҳам боғлиқлигини асло унутмаслигимиз керак.
Алижон ОЧИЛОВ, Адлия вазирлиги бошқарма бошлиғи