Ёзма шаклда тузилган шартнома бажаришга қаратилган битимлар, агар қонун ҳужжатлари ва шартномага зид бўлмаса, тарафларнинг келишувига мувофиқ оғзаки тузилиши мумкин.

Қонунда индамасдан, сукут сақлаш орқали ҳам битим тузилиши мумкинлиги назарда тутилади. Бу ҳолда халқимизнинг қадимдан мавжуд “сукут – розилик аломати” қоидаси амал қилади. Бироқ бундай усулда битим тузишга фақат чекланган ҳоллардагина йўл қўйилади.

Фуқаролик кодексининг 105-моддасига асосан сукут сақлаш қонун ҳужжатларида ёки тарафларнинг келишувида назарда тутилган ҳолларда битим тузишга бўлган хоҳиш-ироданинг ифодаси ҳисобланади.

Юқорида айтилганидек, шахснинг хулқ-атвори, хатти-ҳаракатларидан битим тузишга бўлган хоҳиш-иродаси билиниб турган ҳолларда ҳам бундай битим тузилган ҳисобанади. Бу усулда тузилган битимларнинг номи лотинча “конклюдо” сўзидан олинган бўлиб, “тузаман” деган маънони англатади.

Конклюдент ҳаракатлар шундай ҳаракатларки, улар оғзаки шаклда ҳам, ёзма шаклда ҳам ифода этилмаган бўлсада, шахснинг нияти, мақсади ҳақида ўз-ўзидан гувоҳлик бериб туради.

Сукут билан тузиладиган шартномалар тойифаси йўловчи ташиш, айрим ҳолларда олди-сотди шартномаларида тарафларнинг ҳар бирида ва васиятни, хадяни ҳамда текин фойдаланишни қабул қилаётган тарафларда учрайди.

Шунингдек, умумий мулкни имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқи бўйича имтиёзли сотиб олувчида ҳам сукут аломати ризо масалаларига кўтарилган. Масалан, Фуқаролик кодексининг 224-моддасига асосан мулкдорлардан бири ўз улушини бошқа шахсга сотган вақтида қолган мулкдорлар сотилаётган улушни у сотиладиган нархда ва бошқа тенг шартларда имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқига эгалиги белгиланган бўлиб, умумий мулкдаги улушни сотувчи ўз улушини ўзга шахсга сотиш нияти ҳақида бошқа мулкдорларга ёзма равишда маълум қилиб, улушнинг нархини ва уни сотишнинг бошқа шартларини кўрсатиши шарт.

Агар қолган мулкдорлар имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқини амалга оширишдан воз кечсалар ёки бу ҳуқуқни хабар қилинган кундан эътиборан кўчмас мулкка нисбатан бир ой давомида, бошқа мол-мулкка нисбатан эса - ўн кун давомида амалга оширмасалар, сотувчи ўз улушини ҳар қандай шахсга сотишга ҳақли бўлади.

Айнан, умумий мулкни сотиб олиш тўғрисида хабар қилинган кундан эътиборан кўчмас мулкка нисбатан бир ой давомида, бошқа мол-мулкка нисбатан эса - ўн кун давомида умумий мулкни имтиёзли сотиб олиш ниятларини билдирмасалар, яъни сукут сақласалар, умумий мулк сотилишига йўл қўйилади.

Шартнома тузишдаги тарафларнинг сукутлари шундан далолат берадики, тарафлардаги хулқ-атвор ва хатти-ҳаракатнинг ўзи тегишли муносабатни тартибга солиб қўяди.

Фуқаролик қонунчилигида бошқа ҳолатларда шартнома тузиш билан боғлиқ сукут сақланиши инобатга олинмайди.

Фуқаролик қонунчилигида айрим турдаги шартноманинг таркибий шартларида ҳам сукут билан боғлиқ масалалар учрайди. Масалан, умрбод таъминлаш шарти билан уй-жой (квартира)ни бошқа шахсга бериш шартномасида мулкдорни таъминлаш шарти билан боғлиқ масалаларда кўриш мумкин.

Жумладан, таъминловчи томонидан мулкдорни қандай турдаги кунлик озиқ-овкат билан таъминлаши тўғрисида шартнома шартларида келишувга эришилмаган бўлса, мулкдорга тақдим этилган кунлик озиқ-овкат маҳсулотларига нисбатан бўлган сукут, шартноманинг шартларига розилигидан далолат беради.

Шунингдек, олди-сотди шартномасининг товарни етказиб бериш билан боғлиқ товарнинг ўрами ва бошқа шартлари тўғрисида бошқача тартиб белгиланмаган бўлмаса, сотиб олувчи товарнинг ўрами ва бошқа шартлари тўғрисидаги сукути ҳам шартнома шартларига розилигини билдиради.

Барча ҳолатларда шартнома шартларига норози бўлган тараф ўз норозилигини дархол билдириши шарт бўлиб, агар шартнома шартларига ўттиз кун ичида норозилигини билдирмаган ҳоллардаги сукути шартнома шартларига розилиги деб баҳоланади.

А.Махсуджанов, Мирзаобод туман ДНИ нотариуси