Халқимизда қолган ишга қор ёғар деган мақол бекор айтилмаган. Ўз вақтида керакли бўлган хужжатларни олмасдан юриш кўпгина кўнгилсизликларни келтириб чиқариши мумкин.

Яқинда ФҲДЁ бўлимимизга бир онахон неварасига туғилганлик тўғрисидаги гувоҳнома беришни сўраб мурожаат этди. Лекин туғилишни қайд этиш учун керакли ҳужжатларни сўраганимизда унда фақат онанинг паспорти борлиги ва туғруқхона берган бола туғилганлиги хақидаги маълумотнома борлигини маълум қилди.

Туғилганликни қайд этиш учун никох гувоҳномаси ҳам талаб килинишини, агар ота-она қонуний никохдан ўтишмаган бўлишса у ҳолда ота-онанинг биргаликдаги аризаларига асосан боланинг туғилиши қайд этилишини айтсак, ўғлининг хозирги пайтда бошқа шахарга иш билан кетганлигини ва яқин орада келолмаслигини айтди.

Бундай пайтларда боланинг туғилиши ёлғиз она аризасига кўра қайд этилишини, болага отанинг фамилиясини бериб бўлмаслигидан хабардор қилинганда онахон жуда хафа бўлди.

Оила кодексининг моддаларига ва ФХДЁбўлимларида иш юритиш тартиби тўғрисидаги Йўриқноманинг талабларига асосан бола конуний никохда турган онадан туғилганида, унинг ота-онаси тўғрисидаги ёзув туғридан-тўғри ота-она­нинг шахсини тасдиқловчи хужжатлари ва никох гувоҳномаси асосида ёзилади ва туғилишни қайд этиш жараёнида ота-она иштироки мажбурий эмасдир. Агар ота-она ўзаро никохда бўлмасалар, она тўғрисидаги ёзув онанинг хужжати, ота тўғрисидаги отанинг хужжати асосида, ота-онанинг оталикни белгилаш тўғрисидаги биргаликда берган аризасига кура ёзилади. Ишончнома асосида оталик белгиланишига йўл кўйилмайди. Бола туғилганда қонуний никохда бўлмаган ота ёки онанинг вафот этиши бола туғилишини қайд этишнинг ҳам тартиби белгиланган бўлиб, ота вафот этса оталик суднинг хал қилув қарорига асосан, она вафот этганда эса, васийлик ва ҳомийлик органининг аризасига кўра қайд этилади. Агар ота-она қонуний никохдан ўтганларида бундай оворагарчиликларсиз никох гувоҳномаси асосида боланинг туғилишини қайд этиш мумкин бўлар эди.

Айрим ҳолларда қонуний никохда бўлмаган ота-онанинг шахсини тадиқловчи хужжатлари яъни паспортларининг амал қилиш муддатлари ўтиб, ўз вақтида паспортни алмаштирмасликлари ҳам боланинг туғилишини қайд қилишда муаммо келтириб чиқаради.

Ёлғиз она ва оталикни белгилаш орқали туғилишни қайд этиш, эрта ва яқин қариндошлар ўртасидаги никохлар ФХДЁ бўлимлари олдидаги оғриқли муаммолардан бўлиб келмоқда. Тўғри Оила кодексининг 15-моддасига асосан, никохдан ўтиш ёши қизлар учун ўн етти ёш, йигитлар учун ўн саккиз ёш этиб белгиланган. Лекин шу ёшда ёшларимиз оилани бошқара олиш, рўғор юритишга тайёрмиканлар деган савол ўйлантиради. Фарзандларини жуда ёш қовуштиришга ва яқин қариндошлари билан қуда-анда бўлишга шошилаётган ёхуд “қўйнингдан тўкилса -қўнжингга” қабилида тўй қилишга хавасманд ота-оналар фарзандларининг келажагини барбод этишмаяптимилар. Чунки бундай оилалар ногирон фарзандлар туғилиши ва ажралишлар сонини оширмоқда. Худди шундай ёш турмуш қурган олти ой ҳам ўтмасдан ажралиш учун ариза берган ёшларлардан ажралишнинг сабаби нима десак, келишмовчилик, тушунмовчилик эканлигини айтишдан, оналаридан сўрасак йўқ яшатгани қўймаймиз дейишдан нари ўтишмади. Ваҳоланки, ўз вақтида ҳали фарзандларининг никох қуриш учун ёшлигини тўй қилишга шошилиш ёмон оқибатларга олиб келишини айтганимизда ўз сўзларида туриб олишган эди.

БМТнинг Ўзбекистонда ўтказган ўрганишларига қараганда, Ўзбекистонда никох ёши қизлар учун ўн тўққиз, йигитлар учун йигирма ёш этиб белгиланиши мақсадга мувофиқ экан. Демак, қонунчилигимизга худди шундай ўзгартириш керак деган фикр туғилади. Лекин бунинг учун аҳоли ўртасида никох ёшининг оширишнинг аҳамиятини тушинтириш ишларини кучайтиришимиз лозим.

Бинобарин, биз хотин-қизлар қўмитаси, “Камолот” ЁИХ билан ҳамкорликда қонуний никохнинг афзаллиги, эрта ва яқин қариндошлар ўртасидаги никохнинг аянчли оқибатлари тўғрисида, шунингдек, давлатимиз томонидан ахолининг репродуктив саломатлигини ошириш, оналар ва болалар саломатлигини мухофаза қилиш, хотин-қизлар хуқуқларини ҳимоя қилиш сохасида қабул қилинган қарорлар, фармонлар юзасидан туманимиздаги қишлоқ фуқаролар йиғинларида кенг кўламли тарғибот ва ташвиқот ишларини олиб бормоқдамиз. Қолаверса, ФХДЁ бўлимида никохланувчи шахслар учун “Оила дорилфунуни” машғулоти ҳамда туманимизда жойлашган касб-хунар коллежлари нинг 3-босқич талабалари учун ташкил этилган “Ёш оила қурувчилар мактаб”ларида хар ойда шифокорлар, хуқуқшунослар, мутахассислар иштирокида машғулотлар ўтказиб борилмоқда. Бундан ташқари, 2016 йилнинг олти ойи давомида туман хотин-қизлар кенгаши, махалла фуқаролар йиғинлари диний маслахатчилари билан ҳамкорликда 30 та шаърий никох асосида қурилган оилалар қонуний никохдан ўтказилди.

Шундай экан, қонуний никох оила мустаҳкамлигини таъминловчи омил бўлиб хизмат қилади. Мустахкам оила эса давлатимиз ва келажагимиз тараққиётининг пойдеворидир.

М.Джураева, Оқолтин туман ФХДЁ бўлими мудираси