Мустақиллик йилларида тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш ва уларга давлат хизматларини кўрсатиш борасида олиб борилаётган ислоҳотлар

Барчамизга маълумки, мамлакатимиз мустақилликни қўлга киритган илк кунлариданоқ, хусусий мулкка эътибор айниқса, мамлакатимизда тадбиркорликни жадал ривожлантириш орқали иқтисодиётимизни тараққий эттирилишига, шу билан бирга фуқароларимизни муносиб ҳаёт кечиришларига эришиш давлатимизнинг биринчи галдаги вазифларидан бирига айланган эди.

Бироқ, ўша даврда тадбиркорларнинг оёққа туриб олиши, ривожланиши қийин кечган. Фуқароларимизни тадбиркорлик субъекти сифатида рўйхатдан ўтказиш жараёнлари эса мураккаб бўлганлиги сабабли, ислоҳотлар бир мунча қийинчилик билан олиб борилган.

Масалан, эндигина иш бошлаётган тадбиркор ҳали бу соҳага қўл урмасданоқ, ўз корхонасини рўйхатдан ўтказиш пайтидан бошлаб, турли-туман бюрократик тўсиқ ва ғовларга ҳамда оворагарчиликларга дуч келган.

Тассавур қилиб кўринг! Биргина, кичик корхонани рўйхатдан ўтказиш учун 7 та идорага мурожаат қилинган бўлса, 40 тага яқин ҳар хил турдаги ҳужжатлар тақдим этилган, улардан 25тадан ортиқ ҳужжатлар эса бир-бирини такрорлаган. Ёки тақдим этилаётган ҳужжатларнинг кўпи нотариал тартибда тасдиқланган ҳолда тақдим этилиши белгиланган. Натижада, тадбиркор сифатида иш бошламоқчи бўлган фуқаро ҳужжатларни тайёрлаш ва уларни рўйхатдан ўтказишда ўз вақтини, керак бўлса асабини йўқотган, кўплаб сарф-ҳаражатлар қилишга мажбур бўлган. Бу эса, тадбиркорлик билан шуғулланиш ниятида бўлган фуқароларнинг иштиёқини сўнишига сабаб бўлган.

Мана шу мураккаб жараёнларни бартараф этиш, кичик бизнес субъектларини, шу жумладан хорижий инвестиция иштирокидаги корхоналарни рўйхатдан ўтказиш тартибини янада соддалаштириш бўйича мамлакатимизда бир қатор ишлар амалга оширилиб келинди ва бу борадаги ишлар босқичма-босқич амалга оширилиб келинмоқда.

Масалан ўтган даврда мамлакатимиз қонунчилигига киритилаётган ўзгартириш ва қўшимчалар тўғрисида гапирадиган бўлсак, агар 1991 йил рўйхатдан ўтказиш тўғрисидаги қарор рўйхатга олувчи орган томонидан 10 кун ичида қабул қилинган бўлса, 1995 йилга келиб 5 кунга, 2001 йилга келиб 3 кунгача қисқарди. Кейинчалик бу муддат ичида солиқ ва статистика органларида ҳисобга қўйиш, муҳр ва штампга рухсатнома олиб бериш амалга ошириладиган бўлди. 2006 йил 1 сентябрдан бошлаб тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш юзасидан қарор учун 3 иш соати ичида қабул қилинадиган бўлди. Тақдим қилинадиган ҳужжатлар сони бир неча марта камайди.

Мамлакатимизда биринчилардан бўлиб чел эл инвестициясини жалб қилиш юзасидан бир қанча қонун ва қонун ости ҳужжатлари қабул қилинди. Булар сарасига 1991 йил 14 июндаги “Чет эл инвестицияси тўғрисида”ги қонун, 1998 йил 30 апрелдаги “Чет эл инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 11 апрелдаги “Тўғридан-тўғри хусусий хорижий инвестицияларини жалб этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармонларини мисол қилиб келтирсак муболаға бўлмайди. Ушбу Қонун ва Фармонларни қабул қилиниши эса хорижий инвестицияларини мамлакатимизга кенг кўламда кириб келишига хизмат қилиб келмоқда.

2011 йилни “Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили” деб эълон қилиниши муносабати билан амалдаги қонун ҳужжатларига тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш тизимини янада соддалаштиришга қаратилган қатор ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 28 мартдаги “Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатига олиш ва ҳисобга қўйишнинг хабардор қилиш тартиби тўғрисидаги низомга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 1513-сон Қарорига асосан хорижий муассис тўғрисида юридик шахс рўйхатдан ўтказилган жойдан олиниши лозим бўлган савдо реестридан кўчирмадаги 7 та талабдан 3 таси, яъни хорижий юридик шахснинг номи, унинг жойлашган манзили ва хорижий юридик шахс номидан имзо қўйиш ҳуқуқига эга бўлган шахс ҳақидаги маълумотлар қолдирилди.

Шунингдек, тадбиркорлик субъекти томонидан таъсис ҳужжатларига тегишли ўзгартириш киритиш тўғрисида қарор қабул қилинган кундан бошлаб, рўйхатга олувчи органга мурожаат қилиш оралиғидаги муддат 7 иш кунидан 1 ойгача узайтирилди ва таъсис ҳужжатларига киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар матни ваколатли шахс томонидан имзоланган ҳолда тақдим этилиши белгиланди.

Бундан ташқари, улуш ёки акция бошқа бировга ўтган тақдирда — мазкур улуш ёки акциянинг бошқага ўтганини тасдиқловчи ҳужжат (шартнома, хат ва бошқалар) тақдим этилиши ҳамда давлат рўйхатидан ўтганлик тўғрисидаги йўқолган ёки яроқсиз ҳолга келган гувоҳнома ўрнига тадбиркорлик субъектининг аризасига кўра унинг дубликати берилиши ва давлат рўйхатидан ўтганлик тўғрисидаги гувоҳноманинг дубликати берилганида битта энг кам иш ҳақи миқдорида тўлов ундирилиши, бунда тадбиркорлик субъекти давлат рўйхатидан ўтганлик тўғрисидаги йўқолган гувоҳноманинг бекор қилинганлиги тўғрисида оммавий ахборот воситаларида хабар чоп этиши, шунингдек рўйхатга олувчи органга чоп этилган хабарни ва дубликатни олиш учун белгиланган тўлов миқдори тўланганлиги тўғрисидаги банк тўлов ҳужжатини тақдим этиши шартлиги кўрсатиб ўтилди.

Тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш билан боғлиқ қонунчиликка киритилган ўзгартиришлардан яна бири бу Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 12 майдаги “Тадбиркорлик субъектларини ташкил этиш ва давлат рўйхатидан ўтказиш тартибини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 1529-сон Қароридир.

Мазкур Қарорга асосан 2011 йил 1 июндан бошлаб янги ташкил қилинаётган масъулияти чекланган ва қўшимча масъулиятли жамиятлар устав фонди (устав капитали)нинг энг кам ҳажми давлат рўйхатидан ўтиш учун ҳужжатлар тақдим этилган санада қонунчиликда белгиланган энг кам иш ҳақи миқдорининг эллик бараваридан қирқ бараваригача камайтирилиб, тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш уларнинг аризасига кўра, намунавий таъсис ҳужжатлари асосида амалга оширилиши мумкинлиги белгилаб берилди.

Бундан ташқари, “ягона дарча” марказларида тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш учун тўланадиган давлат божи ставкаси энг кам иш ҳақи миқдорининг бир баравари миқдорида белгиланиб, хорижий инвестиция ва чет эл сармояси иштирокидаги корхоналар сирасига кирмаган тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказишда нотариал тарзда тасдиқланган таъсис ҳужжатларини тақдим этиш ҳақидаги талаб бекор қилинди.

Шуни алоҳида таъкидлаш жойизки, бугун биз ҳаётимизни ахборот коммуникацияларисиз, шу жумладан Интернет тармоғисиз тасаввур қилиш қийин албатта.

Бу борада Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 25 ноябрдаги қарорига асосан 2014 йил 1 январдан бошлаб тадбиркорлик субъектларини Интернет тармоғи орқали давлат рўйхатидан ўтказиш механизми жорий этилганлиги, тадбиркорлик субъектларига янада енгилликлар яратилишига имконият яратди.

Жумладан, ўтган йилнинг 1 ярим йиллиги давомида давлат рўйхатидан ўтказиш бўйича тадбиркорлик субъектларидан Интернет тармоғи орқали 17.982 та мурожаатлар келиб тушган бўлса, жорий йилнинг 1 июль ҳолатига 19 144 та мурожаатлар келиб тушган. Бу эса интернет тармоғи орқали мурожаат этаётган фуқароларга тадбиркорлик фаолиятини олиб боришига қулайлик ва имконият берилганлигининг тасдиғидир.

Яна бир муҳим масала, Юртбошимиз томонидан 2015 йил 15 майда қабул қилинган Фармонларига кўра, 2016 йилнинг 1 январидан бошлаб, туман (шаҳар) ҳокимликлари ҳузуридаги тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш инспекциялари негизида тадбиркорлик субъектларига “ягона дарча” тамойили бўйича давлат хизматлари кўрсатиш Ягона марказлар ташкил этилиши белгиланди.

Мазкур Фармон “ягона дарча” марказини ташкил этиш учун асос бўлиб ҳисобланиб, кейинчалик, яъни 2015 йил 28 сентябрь куни юқорида таъкидлаб ўтилган Фармоннинг ижросини таъминлаш ва тадбиркорлик тузилмаларига замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан кенг фойдаланган ҳолда давлат хизматларини кўрсатиш сифати ҳамда улардан фойдаланиш имкониятларини тубдан ошириш ва шаффофлигини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори қабул қилинди.

Қарорга асосан тадбиркорлик субъектларига “Ягона дарча” тамойили бўйича давлат хизматларини кўрсатишда, қонунчиликда белгиланган тартибни қийинлаштиришнинг ҳар хил усулларидан, жумладан рўйхатдан ўтиш ва лицензия олиш тартиб-таомилларини, шунингдек хусусий тадбиркорлик фаолиятига қаршилик қиладиган бошқа бюрократик тўсиқлардан фойдаланишга қатъиян йўл қўйилмаслиги белгиланди.

Марказларни ташкил этишдан асосий мақсад, ишбилармонлар ҳамда давлат органлари ўртасидаги муносабатда шаффофликка эришиш ҳисобланади. Яъни, тадбиркорлик субъектларига рўйхатдан ўтказиш, рухсат бериш ва лицензиялаш тартиб-таомилларидан ўтишда бюрократик тўсиқ ва ғовларга йўл қўймасликдир.

“Ягона дарча” марказларининг асосий афзалликлари шундаки, тадбиркорлик субъектларининг давлат хизматларидан фойдаланишида бюрократик тўсиқларни бартараф этиш, очиқлик ва шаффофликни таъминлаш, уларни хизмат кўрсатувчи мансабдор шахслари билан бевосита алоқасини истисно қилиш, тўғридан-тўғри 16 та турдаги давлат хизматларини кўрсатувчи ваколатли идораларга мурожаат қилиниши тақиқланди.

Яъни, давлат хизматларини кўрсатиш учун “ягона дарча” марказларига мурожаат этган тадбиркорлик субъектларини уларнинг аризаларини кўриб чиқиш жараёнига таклиф қилиш тақиқланди.

Ҳозирда, тадбиркорлик субъекти 16 та хизмат туридан бирига эҳтиёж сезса, тадбиркор “ягона дарча” марказига электрон шаклда, почта алоқаси орқали ёки ўзи шахсан келган ҳолда ариза ва тегишли ҳужжатларни илова қилган ҳолда тақдим этади.

“Ягона дарча” маркази томонидан тадбиркор шахсан келган ҳолда ёки почта алоқаси орқали олинган ариза “ягона дарча” маркази ходими томонидан сканирланади, унга электрон рақамли имзо қўйилади ва ариза олинган куни идоралараро электрон тарздаги ҳамкорлик тизими орқали тегишли ваколатли органларга юборилади.

Ваколатли орган ариза олинган вақтдан бошлаб унинг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда кўриб чиқилишини таъминлайди.

Аризани кўриб чиқишда ваколатли органнинг қўшимча ҳужжатлар ва (ёки) маълумотлар тақдим этилишини талаб қилиши, шунингдек аризасини кўриб чиқиш жараёнида давлат хизматлари кўрсатиш учун “ягона дарча” марказига мурожаат қилган аризачини таклиф этиши тақиқланади.

Давлат хизмати кўрсатиш натижаси ёки давлат хизмати кўрсатишнинг асосли рад этилиши тўғрисидаги маълумотларни “ягона дарча” марказига юборади. “Ягона дарча” маркази давлат хизмати кўрсатиш натижаси бўйича аризачини аризада кўрсатилган усулда уни хабардор қилади.

Бир сўз билан айтганда, “ягона дарча” маркази тезкор ва қулай бўлиб, бу тизим тадбиркорларимизни давлат идоралари эшиги олдида навбатлар кутиб, ортиқча вақт ва сарф-ҳаражат қилишига чек қўяди.

Бу биргина тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказиш ва рухсат бериш тартиб тамойиллари борасида амалга оширилган ислоҳотлар эди холос. Мустақиллик йилларида тадбикорларимиз учун яна қанчадан-қанча ислоҳотлар амалга оширилди.

Том маънода айтиш керакки, бунинг замирида мустақиллик, истиқлолнинг шарофати, ёруғ келажакка йўл бошлаган юртбошимизнинг оқилона сиёсатлари ҳамда халқимизнинг меҳнаткашлиги турибди.

Ўйлайманки, мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларига берилаётган бундай имтиёз ва эркинликлардан келажакда “Тадбиркор бўламан” ёки “Ўзбекистонда тадбиркорликни ривожлантирман” деган ҳар қандай фуқаролар фойдаланишлари мумкин.

Бу замин учун, бу диёр учун ҳар қанча меҳнат қилса арзийди. Қолаверса, тадбиркорлик фаолиятини олиб бориш учун ҳам мамлакатимизда барча қулайликлар мавжуд.

М.Махмудов, Адлия вазирлиги Юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш бошқармаси бошлиғи 


Рўйҳатга қайтиш